از گذشته های دور، ایرانیان شب یلدا یا شب چله را تا سپیده صبح در گرد آتش، به جشن و پایکوبی می گذراندند و با میوه هایی هم چون انار، خرمالو، هندوانه، سیب و به از میهمانان خود پذیرایی می کردند.
امروزه، با وجود این که به واسطه زندگی ماشینی و روزمرگی های بزرگ و کوچک میان مردم ایران و سنت‌ ها و آداب و رسوم گذشته فاصله افتاده است، ولی هم چنان می توان نمودهایی از سنت‌ های ایران باستان را در مناسبت هایی نظیر شب یلدا ملاحظه کرد.
 جشن چله یا جشن یلدا، امروزه هم، با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و فامیل برگزار می شود. آیین این شب، تناول انواع آجیل مخصوص، انار، هندوانه و شیرینی و میوه های متنوع است که همه جنبه‌ نمادین دارند و نشان فراوانی، برکت، تندرستی و شادکامی هستند. 
در این شب تفأل به دیوان حافظ شیرازی مرسوم است و  بزرگان جمع با داستان سرایی و متل‌گویی، کوچک ‌تر‌ها را بر سر ذوق می ‌آورند و با حکایت هایی از گذشتگان آشنا می کنند. به باور ایرانیان باستان، یلدا شبی است که تا سپیده صبح باید در پرتو نور و آتش بگذرد تا اهریمن فرصت دژخویی و تباهی نیابد.​​​​​​​

مراسم شب چلّه یا شب یلدا یکی از قدیمی ‌ترین جشن‌ های ایرانی است. یلدا به فاصله زمانی میان غروب آفتاب در ۳۰ آذر ماه (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول دی ماه (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.  کلمه چلّه هم مخفف واژه چهل و صرفاً نشان ‌دهنده گذشت یک دوره زمانی معین (و نه الزاماً چهل روز) است.
 ایرانیان باستان با استفاده از تجربیات و توانایی هایی که داشتند، فعالیت ‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و حرکت و قرار ستارگان تنظیم می کردند.
 چله بزرگ از اولین روز دی ماه که خرم روز نام دارد، تا دهم بهمن ماه که جشن سده است، محاسبه می شود و در این ایام شدت سرما بیشتر است، سپس چله کوچک فرا می رسد که از دهم بهمن ماه تا بیستم اسفند ماه به طول می ‌انجامد و در این ایام کم کم از شدت سرما کاسته می‌ شود.​​​​​​​

تاریخچه شب یلدا
یلدا از واژه‌ ای سریانی به معنای تولد و زایش برگرفته شده است. در باور ایرانیان باستان، تاریکی سمبل اهریمن است و از آن جایی که در طولانی ‌ترین شب سال، تاریکی اهریمنی دیر می ‌پاید، این شب در نظر ایرانیان منحوس و بدقدم بوده و چون فرا می‌ رسید، آتش روشن می کردند تا تاریکی و ارواح اهریمنی و شیطانی بگریزند و نابود شوند. هم چنین مردم گرد هم جمع می شدند و تمام شب را با نوشیدن و خوردن می گذراندند و به شادی و پایکوبی و گفتگو می پرداختند​​​​​​​

در ایران باستان، خور روز، روز برابری انسان‌ ها بود؛ در این روز، همه، از پادشاه گرفته تا مردم کوچه و بازار، لباس ساده می ‌پوشیدند تا یکسان به نظر بیایند و هیچکس حق دستور دادن و امر کردن به دیگری را نداشت و همه کارها داوطلبانه انجام می شد نه تحت امر و دستور از بالا.
هم چنین، در این روز جنگیدن و خونریزی حتی کشتن گوسفند و مرغ ممنوع بود؛ این موضوع را نیروهای در حال جنگ با ایرانیان هم می‌ دانستند و در میادین جنگ، خونریزی به طور موقت متوقف می ‌شد و در اغلب مواقع همین قطع موقت جنگ به صلح طولانی تبدیل می شد.
علت این که ایرانیان باستان در روز تولد دی ماه دست از کار می کشیدند و استراحت می کردند این بوده است که آن ها نمی ‌خواستند احیاناً مرتکب گناه یا رذالتی شوند زیرا آیین مهر، در روز تولد خورشید ارتکاب هر عمل بدی حتی کوچک را گناهی بسیار بزرگ بر می ‌شمرد. هم چنین ایرانیان باستان، درخت سرو را مظهر قدرت در برابر تاریکی و سرما می دانستند و در خور روز در برابر آن می ‌ایستادند و عهد می بستند که تا سال بعد یک درخت سرو دیگر بکارند.
ایرانیان در شب یلدا باقی مانده میوه ‌‌هایی را که در طول سال انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات می‌ خوردند و گرد هیزم افروخته می‌ نشستند تا سپیده دم، بشارت روشنایی دهد زیرا به زعم و باور آن ها، در این شب، تاریکی و سیاهی در اوج خود است.​​​​​​​

نکته زیبا و به یادماندنی در خصوص طولانی ترین شب سال در این است که همه اقوام ایرانی اعم از فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ و عرب آن را جشن می گیرند و در این شب دور هم می نشینند و آن را به شادی، مهرورزی، دوستی و صداقت می گذرانند. یلدا، پاسداشت فرهنگ و سنت‌ های کهن ایرانی است و ارزش هایی مانند در کنار هم بودن و مهمان هم بودن و در کنار هم به فردای روشن چشم داشتن، در کنار هم بودن و انار خوردن و حافظ خواندن و قصه گفتن از دیروزی که رفته است و می ‌تواند چراغ راه بچه ‌های فردا باشد، در آن تجلی می یابد.​​​​​​​